Bestuursorgaan riskeerde bijna €12 miljoen schade. Rechters moesten herhaaldelijk ingrijpen en beslissingen vernietigen. Onderzoeker kreeg alsnog €250.000 toegekend. Rijksambtenaren informeerden staatsraden, rechters en onderzoeker doorgaans onjuist. Ministerie en bestuur zagen geen aanleiding om in te grijpen. Bestuur stuurt in plaats daarvan steeds meer juristen en externe advocaten naar hoorzittingen. NWO verloor uiteindelijk ook de laatste rechtszaak in hoger beroep (april 2020).
+++ Update (april 2020): NWO in hoger beroep ook tot schadevergoeding (€25.000) en opnieuw advocaats- en gerechtskosten veroordeeld. In de Universiteitskrant van de Rijksuniversiteit Groningen verscheen een bericht. +++
Het volgende geeft alleen de mening van dhr. dr. S. Schleim weer, Universitair Hoofddocent Theoretische Psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen, en niet die van zijn werkgever of collegae.
Een postscriptum vooraf (26-8-2019): ik heb in Nederland met zes redacties en twee vakbonden contact gezocht om de volgende gebeurtenissen onder hun aandacht te brengen. Collega’s noemden het volgende vaak een “schokkend verhaal.” Van geen van die redacties of vakbonden ontving ik een reactie. Bij een vakvond waar ik toen lid was bleef ik doorvragen en kreeg ik uiteindelijk het (schriftelijke) antwoord van een redactrice dat ze bang zouden zijn dat NWO de vakbond voor de rechter daagt als ze hier iets over schrijven. Lang leve de persvrijheid!
Ik mocht uiteindelijk in de Duitse Telepolis waarvoor ik al sinds ca. 15 jaar columns over filosofie en wetenschap schrijf een ervaringsbericht (26 juli 2019) en een update (2 mei 2020) publiceren. Dankzij zoekmachines wordt ook deze pagina op mijn homepage alsnog gevonden. Zo hebben inmiddels andere onderzoekers contact met mij opgenomen die vergelijkbare ervaringen met NWO hadden en hebben. Voor jullie is de volgende informatie bedoeld. Jullie mogen ook mij ook een e-mail schrijven. Succes in ieder geval!
Hieronder volgen
- mijn Slotbeschouwing;
- Voorstellen om NWO te verbeteren;
- Adviezen voor wie zelf in bezwaar wil gaan;
- Juridische Bronnen;
- Voetnoten.
De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (hierna: NWO) is een overheidsinstelling en “heeft tot taak het bevorderen van de kwaliteit van wetenschappelijk onderzoek alsmede het initiëren en stimuleren van nieuwe ontwikkelingen in het wetenschappelijk onderzoek” (artikel 3, lid 1, Wet op de NWO). Hiervoor ontvangt NWO jaarlijks ca. €800 miljoen van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2018: €794 miljoen).
Een groot deel van dit belastinggeld verdeelt NWO via beurzen die onderzoekers in een competitieve procedure moeten verwerven. Zo ontving deze overheidsinstelling 2017 in totaal 5.799 aanvragen, waarvan 4.055 (of 70%) werden geweigerd. In het voor onderzoekers in Nederland zo belangrijke programma “Verniewingsimpuls” (ook bekend als Veni/Vidi/Vici) werden zelfs 1.691 van de 1.972 ingediende aanvragen geweigerd. Dat is 86%!
“Onderzoeksgeld verwerven is zo tijdrovend en geldverslindend dat het ten koste gaat van het onderzoek zelf.”
Jurre van den Berg in de Volkskrant, 12 juni 2014
“Nederlandse wetenschappers hebben steeds minder zin in het aanvragen van onderzoeksbeurzen. De kans op succes is te klein, terwijl ze tussen de 10 en 30 procent van hun onderzoekstijd besteden aan het regelen van nieuwe financiering.”
Martijn van Calmthout in de Volkskrant, 20 februari 2015
Onderzoekers investeren weken, zo niet maanden van hun werktijd in het voorbereiden, schrijven en verdedigen van zulke aanvragen.[1] Het is op zich al twijfelachtig in hoeverre een instelling die gemiddeld 70% en in belangrijke programma’s zelfs 86% van dit werk vernietigt de kwaliteit van de wetenschap daadwerkelijk kan verbeteren dan wel nieuwe ontwikkelingen kan stimuleren.
Eén subsidieprocedure nader onderzocht
In het volgende zal ik met mijn eigen bevindingen uit mijn samenwerking met NWO in de periode van 2011 tot op heden in de openbaarheid treden. Ik zal me zo veel mogelijk tot de feiten zoals die uit documenten en oordelen van anderen blijken beperken. Daarmee eindigt mijn samenwerking met deze overheidsinstelling en laat ik het aan anderen over welke implicaties mijn bevindingen misschien op grotere schaal zullen hebben.
“Ook de onderhavige uitspraak biedt geen fraai beeld van de verdeling van de (zeer) schaarse subsidies voor wetenschappelijk onderzoek verstrekt door NWO.”
onafhankelijk commentaar van prof. mr. W. den Ouden en prof. mr. Y.E. Schuurmans, Universiteit Leiden, op mijn zaak
Mijn eerste onderzoeksaanvraag (theoretische neurowetenschappen, €250.000) diende ik 2011 bij NWO in. Deze werd al formeel onjuist behandeld. Omdat ik volgens de NWO-regels nog een tweede kans voor deze subsidie had, diende ik 2012 een verbeterde aanvraag in. Deze ontving door alle van NWO ingeschakelde referenten unaniem het best mogelijke oordeel (A+) en door de NWO-beoordelingscommissie (voorzitter: prof. dr. I.S.A. Baud, UvA) een uitstekend voorlopig oordeel (derde plek van 59 aanvragers). In verband met de ter beschikking gestelde middelen zouden de beste elf in deze subsidieronde uiteindelijk een subsidie van maximaal €250.000 ontvangen.
De overheidsinstelling is het – ondanks talrijke pogingen – tot op heden niet gelukt om deugdelijk te motiveren waarom mijn subsidie toen werd geweigerd. Eerdere pogingen waren dat mijn aanvraag niet kon worden gehonoreerd omdat
- ik in een interview onvoldoende overtuigend zou zijn geweest (primair besluit);
- ik te ver in mijn carrière zou zijn (beslissing op bezwaar I);
- ik bij een – in feite illegale – herstelpoging niet wilde meewerken en daarom onderaan de prioriteringslijst moest worden geplaatst (beslissing op bezwaar II); en tenslotte
- door het Algemeen Bestuur van NWO een nieuwe beleidsregel – Richtlijn JZ – werd vastgesteld die bepaalde dat een subsidieaanvraag in zo’n geval moet worden geweigerd (beslissing op bezwaar III).
Deze Richtlijn JZ drukt uit hoe het NWO-bestuur geschillen met de wetenschappers wenste op te lossen en verdient daarom een eigen alinea: wanneer NWO zo fout en onzorgvuldig werkt dat zijn bestuur geen deugdelijke beslissing meer kan nemen – dan moet de aanvrager (die op dat moment misschien al sinds jaren voor een eerlijke en zorgvuldige beoordeling strijdt) gewoon in een volgende ronde helemaal opnieuw beginnen. Aldus NWO berustte deze richtlijn op een advies van prof. mr. W. den Ouden (Staats- en Bestuursrecht, Universiteit Leiden). Staatsraden mr. D.A.C. Slump, mr. C.H.M. van Altena en mr. N. Verheij kwamen tot de conclusie dat Richtlijn JZ illegaal is. Naar mijn gegevens weigerde NWO echter andere subsidieaanvragen naar aanleiding van deze richtlijn. Doordat deze onderzoekers niet in beroep gingen verloren zij waarschijnlijk alles.
De voornoemde beslissingen werden allemaal óf door NWO zelf ingetrokken óf door de bestuursrechters vernietigd. Samen met verzoeken om informatie beschikbaar te maken (artikel 110 van de Grondwet) en een verzoek om schadevergoeding is de balans tot nu to als volgt; nota bene, het gaat hier slechts om geschillen in verband met één enkele subsidieaanvraag:
- NWO werd vier keer door de bestuursrechters en één keer door de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State in het ongelijk gesteld;
- NWO werd één keer door de bestuursrechters in het gelijk gesteld, maar deze uitspraak is nog niet rechtsgeldig;
- NWO werd twee keer veroordeeld in het toekennen van een subsidie ter hoogte van €250.000 aan mij;
- NWO werd drie keer veroordeeld in gerechts- en reiskosten;
- NWO werd twee keer veroordeeld in rechtsbijstandskosten; en
- NWO werd één keer veroordeeld in een flinke dwangsom.
“De rechtbank voorziet zelf in de zaak en kent een veni-subsidie ad €250.000 toe; de Afdeling laat dat oordeel in stand. Dat is bepaald uitzonderlijk.”
onafhankelijk commentaar van prof. mr. W. den Ouden en prof. mr. Y.E. Schuurmans, Universiteit Leiden, op mijn zaak
Vergaande gevolgen van procedurele en bestuurlijke fouten
Het geschil begon ermee dat de door NWO ingestelde beoordelingscommissie (voorzitter: prof. dr. I.S.A. Baud, UvA) een interview met mij doorvoerde waarbij zij haar eigen protocol schond, onware feitelijke stellingen maakte, de NWO-beoordelingsregels onjuist toepaste en tenslotte mijn subsidieaanvraag op de zeventiende plaats stelde; te laag om voor honorering in aanmerking te komen. Dit werd alles door een onafhankelijke bezwaarschriftencommissie (voorzitter: wijlen prof. dr. G.J.M van Wissen) vastgesteld.
“Men zou verwachten dat een professionele organisatie die beslissingen neemt die voor betrokkenen van groot financieel belang zijn [bedoeld is: NWO], op de hoogte is van de regels zoals die al sinds 1994 in de Awb [Algemene wet bestuursrecht] staan. Dat blijkt anders te liggen.”
onafhankelijk commentaar van mr. L.J.M. Timmermans, Radboud Universiteit Nijmegen, op mijn zaak
In plaats van dit geschil in overeenkomst met haar reglement op te lossen, ging NWO geheel voorbij het advies van de bezwaarschriftencommissie en later ook de tussenuitspraak van de bestuursrechter. NWO koos ervoor om van 2012 tot op heden de staatsraden, de bestuursrechters en mij doorgaans onjuist en oneerlijk te informeren (voor nadere details zie mijn brief aan het ministerie beneden). In het bijzonder doet NWO tot op heden beroep op een advies van de beoordelingscommissie waarvan al sinds maart 2013 vaststaat dat het ondeugdelijk tot stand is gekomen. Naar mijn mening misbruikte NWO zelfs bestuursrecht om haar illegale besluiten door te zetten (zonder succes, maar het vertraagde weer de hele procedure).
Door mijn nader onderzoek kwam bovendien naar voren dat NWO in deze enkele subsidieronde belastinggeld ter hoogte van ca. €2,75 miljoen heeft toegekend en subsidies ter hoogte van ca. €11,75 miljoen heeft geweigerd zonder dat deugdelijk nagegaan kan worden hoe deze beslissingen tot stand zijn gekomen: de verslaglegging van NWO is te slecht. NWO riskeerde daarmee een grote schade voor ‘s Rijks kas. Omdat de andere onderzoekers echter naar mijn weten niet in bezwaar en beroep zijn gegaan zijn deze waarschijnlijk illegale beslissingen onherroepelijk geworden.
“Dit is wel heel pijnlijk om als NWO te moeten erkennen dat de eigen procedures, waar grote belangen voor de aanvragers spelen, bepaald niet zorgvuldig zijn verlopen. Gelukkig voor NWO hebben kennelijk de andere afwijzende beslissingen, voor zover mij bekend zijn daarin geen lopende procedures, in de Veni-ronde 2012 formele rechtskracht gekregen.”
onafhankelijk commentaar van mr. L.J.M. Timmermans, Radboud Universiteit Nijmegen, op mijn zaak
Een grootschaliger probleem
Door mijn nader onderzoek kwam tevens naar voren dat NWO in andere subsidierondes aanvragen op dezelfde manier waarschijnlijk illegaal heeft geweigerd. Omdat de andere onderzoekers echter naar mijn weten niet in beroep zijn gegaan zijn deze waarschijnlijk illegale beslissingen nu onherroepelijk geworden; zo werkt nu eenmaal het bestuursrecht in Nederland.
NWO weigert tot op heden middelen beschikbaar te maken opdat ik het onderzoek – nu sowieso al met grote vertraging – in de periode van 2017 tot en met 2020 zo kan uitvoeren als dat oorspronkelijk voor 2013 tot en met 2016 was aangevraagd. Hierover zal de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State in hoger beroep binnenkort uitspraak doen.
Eerder informeerde ik het ministerie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over de veelvoudig illegale en oneerlijke werkwijze van NWO (zie mijn brief; bijlage 1). Staatssecretaris Sander Dekker (VVD, nu minister voor Rechtsbescherming) liet me (veertien maanden later) in zijn reactie weten dat hij – na de gang van zaken te hebben bestudeerd – “voldoende vertrouwen [heeft] dat het systeem rondom subsidieverlening goed en onafhankelijk functioneert.” Hij wilde echter het NWO-bestuur nog eens eraan herinneren dat subsidiebesluiten “goed gemotiveerd dienen te worden.” Alles is dus goed. Een nadere reactie ontving ik nooit.
Slotbeschouwing
Ik vocht gedurende al die jaren enkel voor een eerlijke en faire behandeling door een Nederlandse overheidsinstelling, met name de NWO. Naar mijn indruk heeft niet alleen de oorspronkelijke NWO-beoordelingscommissie, maar hebben vervolgens de NWO-ambtenaren op alle niveau’s tot de directie, maar vooral de medewerkers van Juridische Zaken, alles gedaan om zo’n eerlijke en faire behandeling te voorkomen. En deze ambtenaren horen precies te weten wat zij doen; in één geval was iemand zelfs gepromoveerd op bezwaar en beroep bij NWO, maar probeerde toch met talloze onjuiste en oneerlijke argumenten de illegale beslissingen door te zetten (zonder succes).
In plaats van haar beleid te verbeteren stuurt NWO inmiddels drie à vier ambtenaren of (dure) externe advocaten naar de hoorzittingen, waar ik soms met mijn rechtsbijstand, maar soms ook alleen zat. In een tijd waarin ik me (afkomstig uit Duitsland) onvoldoende in de Nederlandse maatschappij geïntegreerd voelde was deze onrechtvaardige behandeling door een Nederlands overheidsorgaan ook persoonlijk heel zwaar voor mij.
“In de hier aan de orde zijnde zaak geeft de Afdeling bestuursrechtspraak ‘Unterricht’ aan het algemeen bestuur van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (hierna: NWO) hoe een gegrond bezwaar moet worden afgehandeld. Bovendien concludeert de Afdeling dat het onvermogen van NWO om de zaak zelf naar behoren af te doen, van organisatorische excuses is men niet gediend, de bestuursrechter ertoe noopt om zelf in de zaak te voorzien door de gevraagde subsidie alsnog toe te kennen.”
onafhankelijk commentaar van mr. L.J.M. Timmermans, Radboud Universiteit Nijmegen, op mijn zaak
Gedurende de hele procedure had NWO dit geschil op een eenvoudige manier en in overeenkomst met haar reglement kunnen oplossen,[2] maar bleef hierover de staatsraden, de bestuursrechter en mij onjuist informeren (zonder succes). Hierdoor heeft NWO niet alleen mijn onderzoek belemmerd, maar de procedure veel langduriger en duurder gemaakt dan nodig. Betalen moeten wij hiervoor met onze belasting.
Gevaar voor de maatschappij
Het ergste vind ik echter nog dat uit de onzorgvuldigheid en de verdedigingsstrategie van NWO – kort gezegd: onwaarheden zo vaak herhalen totdat iemand het misschien gelooft – blijkt dat NWO, naar mijn indruk, op bestuursniveau een geheel moreel gecorrumpeerde overheidsinstelling is. De wetenschappers in Nederland en de burgers die hiervoor jaarlijks ca. €800 miljoen betalen hebben naar mijn mening een betere procedure verdiend.
Het gedrag van de NWO-ambtenaren staat mijns inziens haaks op de waarden van de wetenschap. En in een tijd van toenemend wantrouwen in de politiek en discussies over “fake news” acht ik het als buitengewoon gevaarlijk wanneer rijksambtenaren tegenover de rechterlijke macht en de burger doorgaans zo fout en oneerlijk optreden.
“NWO doet wat zij belooft, is integer, transparant en zorgvuldig.”
Het zelfbeeld van NWO
“Die tweede optie blijkt later toch weer geen optie te zijn omdat de verslaglegging [van NWO] … zó slecht is, dat door de ad hoc commissie geen goede en eerlijke vergelijking meer mogelijk zou zijn.”
onafhankelijk commentaar van prof. mr. W. den Ouden en Prof.mr. Y.E. Schuurmans, Universiteit Leiden, op mijn zaak
“Waren andere voorstellen werkelijk beter dan zijn eigen voorstel? Dat wilde Vermeulen wel eens met eigen ogen zien. Maar openheid van zaken wilde NWO niet geven. … Dat maakt de afwijzing nogal ondoorzichtig, vond Vermeulen, en samen met zijn mede-indiener stapte hij naar de rechter. Tot twee keer toe kreeg hij gelijk. De rechter veegde de vloer aan met NWO.”
Bas Belleman in het Digitale Universiteitsblad van de Universiteit Utrecht
Een grote ‘subsidieweigeringsmachine’
NWO is, macroscopisch gezien, een grote subsidieweigeringsmachine. Door de bezuinigingen op het hoger onderwijs en onderzoek, verantwoord door het ministerie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,[3] zijn veel faculteiten inmiddels afhankelijk geworden van de middelen die NWO wel dan niet (meestal niet) toekent. In beslissingen wie een vaste baan, bijvoorbeeld een aanstelling als universitair hoofddocent of hoogleraar krijgt, wegen de beslissingen van NWO inmiddels zwaar mee. Uit mijn onderzoek blijkt op veelvoudige manier dat wij geenszins erop mogen vertrouwen dat NWO dit belangrijke werk zorgvuldig en in overeenkomst met zijn eigen reglement en de wet uitvoert.
De onderzoekers die zo’n weigeringsbesluit ontvangen (dus de grote meerderheid) kunnen meestal, zonder formeel in bezwaar te gaan, niet eens nagaan hoe de beslissing écht tot stand is gekomen. En zelfs wanneer iemand in bezwaar gaat zal NWO waarschijnlijk zo veel mogelijk ondernemen om te voorkomen dat hij/zij een faire kans op een herbeoordeling krijgt.
Kenmerkend is ook hoe NWO recentelijk met een hoogzwangere onderzoekster is omgegaan die vanaf tevoren had aangegeven dat haar bevalling midden in een beoordelingsprocedure zou vallen. De ambtenaren ontvingen referentenrapporten op een 21 december, maar stuurden die niet meteen aan de aanvraagster door. Die moest eerst zelf bellen en mailen om de stukken op te vragen. NWO stelde haar dan in de gelegenheid om tot de volgende 14 januari te reageren, terwijl zij op 16 januari is bevallen. Het bestuursorgaan weigerde uiteindelijk de subsidieaanvraag, maar de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State vernietigde op 31 oktober 2018 ook deze beslissing in hoger beroep, omdat NWO de zwangere vrouw discrimineerde. Het is naar mijn ervaring typerend voor de werkwijze van de NWO-ambtenaren om zelf zo onzorgvuldig te werken en de verantwoordelijkheid en schade vervolgens op de aanvragers te verhalen.
Veel kritiek op NWO
“Wetenschapsselectie van de NWO is ontmoedigende farce”
prof. dr. W. Trommel, VU, in de Volkskrant, 6 september 2014
“Selectie door NWO is slecht en niet integer”
wijlen prof. dr. L. Janssen-Jansen, Universiteit Wageningen, in de Volkskrant, 10 september 2014
“De jacht op onderzoeksgeld is in hoge mate een loterij.”
dr. A. de Pleijt en prof. dr. J. Luiten van Zanden, Universiteit Utrecht, in NRC, 13 juni 2018
“Vrijwel niemand is echt tevreden over hoe het gaat. … Dat dit selectiesysteem gaat barsten, lijkt me geen gewaagde voorspelling.”
dr. P. van Arensbergen, Rathenau Instituut, in de Volkskrant, 22 september 2014
In de media verschenen in de afgelopen jaren talrijke berichten over absurde redeneringen van NWO-ambtenaren in zulke procedures. Ik was ermee bezig om, naast mijn hoge werkdruk op de universiteit, de talloze onjuistheden en onwaarheden te weerleggen die NWO bleef beweren. Want een eigenschap van het (in Nederland nog zo jonge) bestuursrecht is dat het geen strenge procedurele regels over de bewijsvoering kent: het voldoet om iets voor de bestuursrechters of staatsraden “aannemelijk” te maken. Het komt dus vaak erop neer wie het meest overtuigende verhaal kan vertellen.
Nog een recenter voorbeeld voor hoe NWO met bezwaren omgaat. Nota bene, dit gebeurde nadat NWO al vier keer door de bestuursrechters cq. de staatsraden in het ongelijk werd gesteld en de staatssecretaris met het NWO-bestuur had gesproken:
- Doordat ik mijn onderzoek niet, zoals aangevraagd, van 2013 t/m 2016 kon uitvoeren, maar pas van 2017 t/m 2020, zijn de onderzoekskosten gestegen.
- Deze kosten beschouw ik als schade en wil ik op NWO verhalen. Mijn faculteit is ook van mening dat NWO dit moet betalen.
- Om überhaupt aan mijn onderzoek te kunnen beginnen, dwingt NWO me eerst om een verklaring door het College van Bestuur van mijn universiteit op te sturen.
- Deze verklaring sturen NWO-ambtenaren, het is nog steeds niet duidelijk hoe en wanneer, stiekem aan de bezwaarschriftencommissie door die op dat moment mijn verzoek om schadevergoeding behandelt.
- De commissie en het NWO-bestuur weigeren naar aanleiding daarvan mijn verzoek, omdat mijn universiteit de hogere kosten zelf zou betalen (hetgeen niet klopt).
- Ik kreeg nooit de gelegenheid om in de bezwaarprocedure hier iets over te zeggen. “Hoor en wederhoor” zijn echter algemene beginselen van een behoorlijjk proces in Nederland.
- Voor de rechter zegt later een NWO-ambtenaar, op dat moment kijkt ze lang naar de grond en haar blik wordt vaag, dat ze zich heel goed kan herinneren hoe ik zelf dat stuk vlak voor de zitting bij NWO zou hebben ingediend.
- Daar staat echter niets van in het dossier en het is dan ook vreemd dat het belangrijkste document van de hele zaak tijdens de zitting met geen enig woord wordt besproken.
- Het is ook volstrekt onmogelijk, want dit document ontving ik (antoonbaar) zelf pas na de zitting.
- Conclusie: door het schenden van mijn rechten is het het NWO-bestuur alweer gelukt om me in een slechtere positie te brengen. Want zodra zo’n besluit door een bestuursorgaan vaststaat is de drempel weer hoger om hier iets aan te veranderen.
- De bestuursrechter doet hier niets mee, want in beroep kon ik mijn zienswijze op dat stuk alsnog naar voren brengen, toch? Dan ben ik echter al in een slechtere positie dan eerder.
- Aldus deze logica hebben bestuursorganen in Nederland überhaupt geen motivatie om in een bezwaarprocedure de beginselen van een behoorlijk proces te respecteren. Want dat wordt later sowieso door de rechter herstelt. In zo’n geval krijgt de burger nog niet eens de kosten vergoed.
Ik miste vaak de mogelijkheid om een getuige te laten beëdigen, zoals dat in andere rechtsgebieden kan, om te voorkomen dat de NWO-ambtenaren zo veel onwaarheden blijven vertellen (meineed; zie artikel 207, Wetboek van strafrecht). In de huidige situatie kan iedereen voor de bestuursrechter zo veel onzin vertellen en zo veel liegen als hij/zij wil; dat heeft geen gevolgen. Noch het NWO-bestuur noch het ministerie leek tot nu toe gemotiveerd om hier iets tegen te ondernemen.
Mijn persoonlijke dank echter aan de bestuursrechters en staatsraden die mij tenminste het vertrouwen terug hebben geven dat Nederland een rechtsstaat is, een besef dat naar mijn indruk binnen NWO überhaupt niet bestaat. Zelfs voorstaanders van NWO uit de wetenschap erkennen dat een loterij voor de subsidietoekenning een eerlijkere oplossing zou zijn dan het huidige stelsel. Maar dat impliceert dat de huidige situatie niet alleen wetenschappelijke, maar ook rechtsstatelijke eisen tekort doet.
“Eisen van zorgvuldigheid en transparantie kunnen dat probleem niet wegnemen. Loten tussen voorstellen die boven een bepaalde score eindigen, zou wat ons betreft het overwegen waard zijn.”
onafhankelijk commentaar van prof. mr. W. den Ouden en Prof.mr. Y.E. Schuurmans, Universiteit Leiden, op mijn zaak
Gezien de zware gevolgen die NWO haar beslissingen voor de individuele onderzoekers, maar ook voor het hoger onderwijs en de wetenschap in Nederland als geheel hebben, dient NWO naar mijn mening echter óf grondig hervormd óf geheel afgeschaft te worden.
Voorstellen om NWO te verbeteren
Als adviseur van NWO en talrijke andere internationale onderzoeksinstellingen, als aanvrager bij NWO en naar aanleiding van mijn onderzoek naar de besluitvorming van NWO stel ik de volgende verbeteringen voor:
- De wetenschappers in Nederland kiezen voortaan zelf wie NWO bestuurt; in Duitsland (Deutsche Forschungsgemeinschaft) kan dat ook.
- De procedures voor de subsidietoekenning worden zo veel mogelijk openbaar gemaakt; in het bijzonder moeten mededingers precies kunnen nagaan of de besluitvorming deugdelijk is verlopen.
- Voor het uitvoeren van de interviews als onderdeel van de beoordelingsprocedure worden eindelijk duidelijke en transparante regels opgesteld; hier is al langer dan een decennium (gemotiveerde) kritiek op.[4]
- Beoordelingscriteria die helemaal subjectief zijn worden door NWO niet langer gehanteerd.
- Burgers van buiten de wetenschap die NWO haar budget betalen worden bij de besluitvorming betrokken (zie hiervoor ook artikel 3, lid 3, Wet op de NWO); projecten zoals de “Meeting of Minds” van de Koning Boudewijnstichting waar ik al vijftien jaren geleden aan meewerkte laten zien dat en hoe dat kan.
- NWO dient geschillen voortaan binnen een kortere periode (bijvoorbeeld zes maanden) op te lossen; als dat niet lukt moet een subsidie worden toegewezen om grotere schade voor de wetenschap te voorkomen.
Adviezen voor wie zelf in bezwaar wil gaan
- Beslissingen van bestuursorganen moeten aan een aantal criteria voldoen, in het bijzonder deugdelijk gemotiveerd zijn (artikel 3:46, Algemene wet bestuursrecht). Is de weigering van uw subsidieaanvraag dat niet? Overweeg dan om in bezwaar te gaan. Dat moet u binnen zes weken aangeven, anders wordt de beslissing onherroepelijk.
- U kunt eerst “pro forma” in bezwaar/beroep gaan om de termijn te halen en de motivering later opsturen.
- Een bezwaarprocedure is voor de burger gratis; de stap naar de bestuursrechter kost (tegenwoordig) €174; in hoger beroep is dat (tegenwoordig) €259. Als u in het gelijk wordt gesteld ontvangt u dit geld terug.
- Overweeg om een rechtsbijstand in te schakelen (in het bijzonder wanneer u zelf geen rechtsgeleerde bent). In het bestuursrecht is dat niet vereist, maar houd ermee rekening dat de NWO-ambtenaren de spelregels beter beheersen dan u en u waarschijnlijk onjuist zullen informeren en behandelen.
- Maak naar mogelijkheid gebruik van uw rechtsbijstandsverzekering. Kies bij voorkeur zelf een jurist/advocaat: de verzekering heeft vooral belang bij een goedkope afhandeling.
- In zo’n bezwaar- of beroepsprocedure gaat het vooral over bestuursrechtelijke kwesties. De wetenschappelijk-inhoudelijke vragen spelen slechts een ondergeschikte rol.
- Houd ermee rekening dat NWO-ambtenaren u mogelijkerwijs zullen bellen en mails sturen met het verzoek om uw bezwaar in te trekken. Misschien stellen deze ambtenaren dat u toch geen kans heeft en/of er geen andere oplossing is. Geloof er niets van: NWO heeft beleidsvrijheid en Nederland is een rechtstaat.
- Maak zelf gebruik van de mogelijkheid om schriftelijke stukken op te sturen (tot minimaal tien dagen voor een zitting) en eis dat stukken minimaal tien dagen vanaf te voren aan u worden gestuurd.
- Bestudeer ook de programmabrochure (zoals de “Call for Proposals”) of het NWO-reglement subsidies. Hierin staat hoe NWO moet werken. Andere verhalen die NWO-ambtenaren hierover vertellen zijn irrelevant.
- Controleer welke uitspraken eerder in zaken tegen NWO werden gedaan en in het bijzonder hoe de NWO-ambtenaren toen argumenteerden.
- Houd ermee rekening dat zo’n procedure heel lang duurt en NWO u dan misschien op een “blacklist” zet. Ik werd bijvoorbeeld sindsdien nooit meer door NWO benaderd om aan haar besluitvorming mee te werken.
- Wijs NWO op de wettelijke termijnen: als een beslissing te lang duurt, stel het bestuursorgaan dan schriftelijk in gebreke. Neemt NWO alsnog geen beslissing (“fictieve weigering”, artikel 6:2 sub b, Algemene wet bestuursrecht), overweeg dan meteen naar de bestuursrechter te stappen. Het bestuursorgaan moet dan waarschijnlijk ook een dwangsom betalen.
- Let op als NWO u om iets aparts vraagt, bijvoorbeeld iets te tekenen of in iets in te willigen. Waarschijnlijk is dat een strategisch trucje om u in een slechtere positie te brengen.
- Wees vooral kritisch en geloof niet zomaar wat enige NWO-ambtenaar u vertelt, in het bijzonder wanneer dat niet schriftelijk is: het laatste woord hebben de staatsraden van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State in Den Haag. Dat zijn naar mijn ervaring, anders dan de NWO-ambtenaren, eerlijke en wijze mensen die weten wat ze doen.
Juridische Bronnen
Uitspraak van de Rechtbank Midden-Nederland in de primaire zaak (ECLI:NL:RBMNE:2014:7306)
Uitspraak van de Afdeling bestuursrecht van de Raad van State in de primaire zaak (ECLI:NL:RVS:2015:3364)
Noot L.J.M. Timmermans (Jurisprudentie Bestuursrecht 2015/216)
Noot prof. mr. W. den Ouden en Prof.mr. Y.E. Schuurmans, Universiteit Leiden (Algemeen Bestuursrecht 2017/198)
Voetnoten
- Professor Stan Gielen, de huidige voorzitter van NWO, sprak zelf van “aanvragen die … onderzoekers wel maanden van hun werk houden” (Volkskrant, 1 februari 2017).
- Bijvoorbeeld door gebruik te maken van de deugdelijk tot stand gekomen beschikbare uitstekende beoordelingen van mijn onderzoeksaanvraag of toepassing van artikel 2.2.9 van haar reglement waarin duidelijk staat dat NWO in zulke gevallen de subsidie alsnog kan toekennen. De NWO-ambtenaren stelden echter jarenlang het tegendeel.
- Het was bijvoorbeeld OCW-minister Ronald Plasterk (PvdA) die tien jaar geleden ruim €100 miljoen bij de universiteiten weghaalde opdat onderzoekers die via subsidieaanvragen bij NWO terugverdienen.
- Zie bijv. het proefschrift van mr. L.J.M. van der Valk, zelf senior juriste bij NWO (Bezwaar en beroep in de praktijk van NWO. Een empirische verkenning naar de oordeelsprocessen binnen NWO. Boom Juridische uitgevers, 2008).